(1) Wstęp
Dnia 7.12.2023 r. GIIF opublikował nową Krajową Ocenę Ryzyka Prania Pieniędzy oraz Finansowania terroryzmu (2023). O skali znaczenia dokumentu niech świadczy fakt, że poprzednia pochodzi z 2019 r., a zatem sprzed okresu COVID-a.
(2) Dokumenty
Dokumenty można znaleźć tutaj. Komplet obejmuje:
- KRAJOWA OCENA RYZYKA PRANIA PIENIĘDZY ORAZ FINANSOWANIA TERRORYZMU
- ANEKS NR 1 Metodyka przeprowadzenia krajowej oceny ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu
- ANEKS NR 2 Analiza ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu według sektorów
- ANEKS NR 3 Analiza transakcji ponadprogowych (powyżej 15 000 EUR), dokonanych w latach 2020 – 2022
(3) Znaczenie dokumentów / podstawa prawna
Podstawa prawna Krajowej Oceny jest ugruntowana w ustawie o AML (Rozdział 4. Krajowa ocena ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz ocena ryzyka instytucji obowiązanych) – art. 25 – 32.
Jakie ma to znaczenie dla instytucji obowiązanych? Zgodnie z art. 27 ustawy o AML:
- Instytucje obowiązane identyfikują i oceniają ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu odnoszące się do ich działalności, z uwzględnieniem czynników ryzyka dotyczących klientów, państw lub obszarów geograficznych, produktów, usług, transakcji lub kanałów ich dostaw. Działania te są proporcjonalne do charakteru i wielkości instytucji obowiązanej.
- Przy ocenianiu ryzyka instytucje obowiązane mogą uwzględniać obowiązującą krajową ocenę ryzyka, jak również sprawozdanie Komisji Europejskiej, o którym mowa w art. 6 ust. 1-3 dyrektywy 2015/849.
- Oceny ryzyka, o których mowa w ust. 1, instytucje obowiązane sporządzają w postaci papierowej lub elektronicznej i w razie potrzeby, nie rzadziej jednak niż co 2 lata, aktualizują, w szczególności w związku ze zmianami czynników ryzyka dotyczących klientów, państw lub obszarów geograficznych, produktów, usług, transakcji lub kanałów ich dostaw albo dokumentów, o których mowa w ust. 2.
(4) Co o faktoringu?
Pozostaje zatem pytanie czy w Krajowej Ocenie Ryzyka znajdziemy coś dotyczącego stricte faktoringu? Czy znajdziemy coś co nadaje się do wykorzystania przy aktualizacji własnej dokumentacji AML? Materiału nie ma za wiele ale warto go przytoczyć.
- Krajowa Ocena Ryzyka
Umowa faktoringowa jest powszechnie wykorzystywaną formą zaspokajania wierzytelności za towary lub świadczone usługi oraz finansowania transakcji. Należy do typu umów nie nazwanych, tj. nieuregulowanych w prawie pozytywnym. Jest umową dwustronną pomiędzy faktorantem a faktorem. Dla jej zawarcia konieczne jest występowanie trzeciego podmiotu – dłużnika. Przedmiotem umowy faktoringu jest nabycie przez faktora wierzytelności (przeważnie krótkoterminowych) przysługujących faktorantowi względem dłużnika, wraz z zobowiązaniem się do świadczenia określonych usług, w zamian za przeniesienie wierzytelności, nabycie określonych usług oraz opłatę prowizji i odsetek.
Przykład
Do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej zostały przesłane 2 zawiadomienia z różnych instytucji obowiązanych dotyczące spółki prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży hurtowej pozostałych artykułów użytku domowego. W trakcie analizy otrzymanych informacji dokonano sprawdzeń odnoszących się do wskazanej spółki – sprawdzenia w bazach GIIF – i otrzymano dane o dodatkowych 3 rachunkach bankowych prowadzonych dla ww. firmy. W związku z pozyskaniem dodatkowych informacji zwrócono się do banków prowadzących konta bankowe dla firmy o przekazanie historii rachunków niniejszej spółki. Równocześnie dokonano przeszukań Internetu w zakresie informacji dotyczących podmiotu (analiza strony internetowej spółki, która na własnej domenie reklamowała się jako bezpośredni importer produktów z Chin i Indonezji). Podejrzenia w przedmiotowej sprawie wzbudził: schemat przeprowadzanych transakcji, przelewy pomiędzy spółkami, kwoty dokonywanych przelewów (tzw. ‘okrągłe’ kwoty transakcji) oraz zidentyfikowane powiązania osobowo-kapitałowe. Analiza sprawy wykazała, że spółka w ramach umowy zawartej z firmą faktoringową dotyczącą faktoringu odwrotnego184 regulowała zobowiązania z sześcioma kontrahentami (podmioty powiązane: osobowo, transakcyjnie i kapitałowo), którzy po otrzymaniu środków pieniężnych (najczęściej w dniu wpływu) zlecali przelewy na rzecz przedmiotowej spółki, tytułem „zwrot zaliczki” lub „zwrot kaucji”. Jednocześnie spółka znaczącą część pozyskanych w ten sposób środków pieniężnych transferowała na rzecz podmiotu (pośrednika finansowego/kantoru internetowego). Analiza danych wskazała, że nie odnotowano transakcji potwierdzających import towarów z Azji, a przedłożone faktury, na podstawie których regulowano płatności, budziły wątpliwości co do ich rzetelności. Dodatkowo, część kontrahentów spółki pozostawała w zainteresowaniu jednej z Prokuratur w związku z toczącym się postępowaniem o czyn 271a § 1 kk (fałsz intelektualny dokumentu w postaci faktury). Po zebraniu materiałów w przedmiotowej sprawie, kilka tygodni od wpłynięcia zawiadomień z instytucji obowiązanych, GIIF przekazał zawiadomienie do właściwej miejscowo prokuratury, które następnie zostało przesłane do prokuratury nadzorującej postępowanie prowadzone w stosunku do m.in. pośrednika finansowego/kantoru internetowego.
Tabela nr 21 – Typologie wg poszczególnych kategorii za lata: 2020 – 2022
| Nazwa typologii | Liczba spraw zrealizowanych w 2022 r. |
Ogólna liczba spraw zreal. w 2022 r. |
% spraw zrealiz. w 2022 r. |
Liczba spraw zrealizowa nych w 2021 r. |
Ogólna liczba spraw zreal. w 2021 r. |
% spraw zrealiz.w 2021 r. |
Liczba spraw zrealizowanych w 2020 r. |
Ogólna liczba spraw zreal. w 2020 r. |
Procent spraw zrealiz.w 2020 r. |
| faktoring | 0 | 443 | 0,0% | 0 | 526 | 0,0% | 0 | 540 | 0,0% |
- ANEKS NR 2 Analiza ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu według sektorów
Tabela 19
| Rodzaj wykorzystanych usług, produktów finansowych |
Faktoring |
| Ogólny opis ryzyka | Wykorzystanie faktoringu do legitymizowania środków pochodzących z nielegalnych źródeł |
| Scenariusz wystąpienia ryzyka (tj. możliwy przykład wystąpienia ryzyka) |
Firma działająca na rynku polskim (faktorant) zawarła umowę faktoringu z 2 zagranicznymi podmiotami (faktorzy) w ramach której płaciła za nabywany towar. Środki pieniężne zasilające rachunki firmy polskiej pochodziły m.in. z wpłat gotówkowych realizowanych we wpłatomatach przez obcokrajowców. Wykorzystana do przestępstwa polska spółka została zakupiona przez obcokrajowca jako tzw. ‘gotowa’ spółka, w celu utrudnienia znalezienia organom ścigania osób faktycznie kierujących procederem. |
| Poziom podatności | 2 |
| Uzasadnienie dla poziomu podatności |
Usługi faktoringu w postaci wykupu przez podmiot świadczący usługę faktoringu nieprzeterminowanych wierzytelności przedsiębiorstw należnych im od kontrahentów z tytułu dostaw i usług są stosowane na rynku finansowym. Raczej trudno jest ukryć dane identyfikacyjne zlecającego transakcje na tym rynku. Mogą występować transakcje o charakterze międzynarodowym na linii faktorant – faktorzy. Przedsiębiorstwo korzystające z usługi faktoringu szybciej otrzymuje środki finansowe wynikające z zawartej transakcji. Wszystkie podmioty oferujące te usługi są IO. Podmioty prowadzące działalność w tym obszarze posiadają pewną świadomość swoich obowiązków z zakresu PPP/PFT. Organy administracji publicznej posiadają wiedzę nt. ryzyka PP/FT w tym zakresie. GIIF ma możliwość gromadzenia i analizowania informacji. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że przypadek prania pieniędzy w zakresie analizowanych scenariuszy zostanie wykryty, a następnie w wyniku dochodzenia/śledztwa nastąpi oskarżenie i skazanie sprawców. Krajowa i międzynarodowa współpraca organów administracji publicznej jest na relatywnie dobrym poziomie. Istniejące przepisy prawne odpowiadają w dużej części zakresowi analizowanego ryzyka. |
| Poziom zagrożenia | 2 |
54
| Uzasadnienie dla poziomu zagrożenia |
Faktoring jest usługą świadczoną przez faktora, która polega na wykupie faktur od podmiotu, który jest dostawcą towarów lub wykonawcą usług na rzecz swoich kontrahentów. Przestępcy mogą wykorzystywać legalnie działającą firmę faktoringową (która jest przez nich kontrolowana) do legitymizowania środków pieniężnych pochodzących z nielegalnych źródeł. Wskazana metoda prania pieniędzy jest metodą prania pieniędzy mało atrakcyjną dla przestępców. Są informacje o wykorzystaniu tego typu działalności do popełniania przestępstw bazowych dla prania pieniędzy. WNIOSEK: Wykorzystanie faktoringu do legitymizowania środków pochodzących z nielegalnych źródeł stwarza średnie zagrożenie dla prania pieniędzy |
Podmioty świadczące usługi faktoringu powinny zwracać szczególną uwagę na weryfikację źródła pochodzenia wartości majątkowych, co w przypadku usługi faktoringu powinno obejmować weryfikację podstawy wystawienia faktur przez klienta instytucji obowiązanej. Bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych oraz weryfikacja źródła pochodzenia wartości majątkowych, może również obejmować analizę stosunków gospodarczych pomiędzy klientem a jego kontrahentami.
Z uwagi na charakter działalności prowadzonej przez instytucje obowiązane z sektora innych instytucji finansowych, kluczowe jest uzyskiwanie wiedzy na temat charakteru stosunków gospodarczych prowadzonych przez klientów, a także źródła pochodzenia wartości majątkowych, będących w dyspozycji klienta.
(5) Działania do podjęcia
Mając na uwadze podstawę prawną Krajowej Oceny, a zwłaszcza brzmienie art 27 ustawy o AML, aktualnie instytucje obowiązane winny rozważyć wpływ Krajowej Oceny na procedury identyfikacji i oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu w zakresie odnoszącym się do ich działalności, z uwzględnieniem czynników ryzyka dotyczących klientów, państw lub obszarów geograficznych, produktów, usług, transakcji lub kanałów ich dostaw poruszonych w krajowej ocenie ryzyka. Upraszczając – winny rozważyć potrzebę aktualizacji procedur AML compliance. W tym zakresie Kancelaria służy pomocą.
