Badanie nadużyć w sektorze faktoringowym na 2021 (Crif)

Crif sp. z o.o. w roku 2021 r. po raz kolejny przeprowadził na potrzeby konferencji Risk & Supervision Meeting badanie (ankiety) dot. nadużyć w sektorze faktoringowym i leasingowym. Z racji tematyki Bloga skupimy się na badaniu branży faktoringowej.

Ankieta zostanie w całości omówiona na Konferencji Risk & Supervision Meeting 2021. Zachęcamy do rejestracji i udziału w wydarzeniu. Konferencja Risk & Supervision Meeting jest organizowana corocznie przez CRIF sp. z o.o.  – w tym roku odbędzie się 09.09.2021 r. (o czym więcej TUTAJ). My już teraz mamy możliwość podzielenia się pierwszymi spostrzeżeniami w zakresie wyników badania.

Tegoroczne badanie zostało przeprowadzone w maju 2021 r., a jego celem jest identyfikowanie wspólnych ryzyk, zagrożeń i tendencji w sferze nadużyć w sektorze leasingowym i faktoringowym, a docelowym rezultatem definiowanie i tworzenie nowoczesnych rozwiązań antyfraudowych dla obydwu branż. Jak w poprzednim roku, tym razem po raz kolejny pokusiliśmy się o analizę wyników badania i własne wnioski związane z tendencjami w zakresie fraudów faktoringowych. Jednak tym razem będzie ona wzbogacona odniesieniami do wyników z 2020 r. Interesujący będzie aspekt wpływu pandemii koronawirusa, jaki został zauważony przez firmy faktoringowe, na działania fraudsterskie.

1. Metody walki z nadużyciami. Ponownie jako najlepszą metodę walki z nadużyciami ankietowani wskazali zewnętrzne rejestry informacji gospodarczej. Najgorzej wypadły branżowe rozwiązania w oparciu o art. 106d Prawa Bankowego (czyli systemy wymiany informacji, bazy dot. wyłudzeń, oszustw, wyroków skazujących itp.).

Komentarz: Grupa metod walki z nadużyciami jest niezwykle szeroka i na ten fakt również wskazywali respondenci. Możemy tutaj zaliczyć standardowe procedury wewnętrzne  (compliance), szkolenia antyfraudowe, „fraudo-odporną” dokumentację, naukę na błędach i analizowanie case’ów wewnętrznych i zewnętrznych, whistleblowing, stosowaną zasadę KYC (Know Your Customer), audytowanie wewnętrzne. Ankietowani wskazali na przydatność Rejestrów Ubezpieczycieli. Co ciekawe, w przypadku branży leasingowej branżowe rozwiązania w oparciu o art. 106d Prawa Bankowego także zostały ocenione najgorzej, pomimo iż w 2019 r. były one postrzegane jako najlepsze.

2. Techniki wykrywania nadużyć. Wśród technik stosowanych w firmach faktoringowych w celu wykrywania nadużyć największą popularnością cieszą się m.in. wykrywanie anomalii oraz analiza sieci powiązań, analiza publicznie dostępnych źródeł danych (blisko 92%) i oraz zarządzanie sprawami (workflow) (lekko ponad 80%).

Komentarz: W porównaniu z rokiem poprzednim nie widzimy tutaj znaczącej zmiany. Mnogość narzędzi umożliwiających weryfikację faktorantów i innych uczestników obrotu faktoringowego jest nadal spora. Pod koniec 2021 r. do tej grupy ma wreszcie dołączyć Krajowy Rejestr Zadłużonych. W tym roku 3 firmy zadeklarowały stosowania silnika reguł biznesowych (decyzyjnych), w 2020 r. żadna nie wskazała na zastosowanie tej techniki. Rynek systemów kompleksowej obsługi faktorantów wraz z narzędziami analitycznymi dokumentów finansowych jako JPK_VAT, rodzajach oraz typach transakcji faktoranta oraz współpracy pomiędzy faktorantem i jego kontrahentami przed przyznaniem limitu faktoringowego jest coraz szerszy, co należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. Im bardziej kompleksowy będzie system, tym większa jest szansa na wykrycie prawdopodobnych fraudów, co zauważyli tez sami respondenci.

3. Poziom wydatków. 7/12 ankietowanych firm faktoringowych określiło poziom wydatków na przeciwdziałania nadużyciom na odpowiednim poziomie, pozostała część (5/12) na zbyt niskim.

Komentarz: Jest różnica w porównaniu do 2020 r., gdzie proporcje na rzecz zbyt niskiego udziału wydatków były odwrócone (wtedy uważało tak 60 % respondentów). Wynik nadal nie jest zadowalający biorąc pod uwagę, jakie skutki finansowe niosą za sobą oszustwa faktoringowe. Tak jak w zeszłym roku zachęcamy do uwzględnienia w rocznym budżetowaniu wydatków zarówno nowoczesne rozwiązania IT (systemy analityczne), jak również na szkolenia z tematyki przeciwdziałania fraudom faktoringowym.

4. Przeszkody. Jako przeszkody związane z przeciwdziałaniem nadużyciom wskazano brak informacji o wszystkich nierzetelnych klientach (100%), brak współpracy branży ubezpieczeniowej i faktoringowej z uwagi na ograniczenia prawne (83%) a także brak łatwego dostępu do baz prowadzonych przez organy rzędowe tj. CEPiK (50%) i brak możliwości weryfikacji autentyczności dokumentów np. deklaracji PIT/CIT (50%).

Komentarz: Nie poprawiła się sytuacja wymiany informacji w sektorze finansowo-ubezpieczeniowym pomimo podnoszonych w tym zakresie postulatów. Dostawanie się do wyśrubowanych w zakresie przetwarzania m.in. danych osobowych wymagań narzuconych przez przepisy (np. RODO) nadal stanowi wyzwanie dla chcącego chronić swój interes faktora oraz usiłującego zachować jak największą zgodność z prawem ubezpieczyciela. Być może przesunięty ponownie KRZ zostanie doceniony przez branżę, a tego wyniki będą widoczne już w ankiecie przeprowadzonej za rok. Niewątpliwie nadal jako duży minus należy wskazać brak bazy zawartych umów faktoringowych i cesji globalnej na odbiorcach zgłoszonych do faktoringu. Nadal o fakcie zawarcia umowy faktoringowej inne (konkurencyjne) firmy faktoringowe dowiadują się najczęściej po fakcie, gdy zadłużenie z niej wynikające pojawia się w bazach, a nie już gdy nadano limit faktoringowy.

5. Braki w dostępie do źródeł informacji. Jako braki w dostępie do źródeł informacji wskazano brak dostępu do informacji o powiązaniach JDG z osobami występującymi w KRS oraz do rejestru zajęć komorniczych (oba po 83%). Wysoko uplasowały się także brak jednej dedykowanej wywiadowni gospodarczej łączącej wszystkie źródła wraz z wynikami wyszukiwania w Internecie, jak również brak dostępu do informacji o egzekucjach komorniczych (oba po 67%).

Komentarz: W najbliższej przyszłości raczej nie doczekamy się jednego systemu łączącego możliwości weryfikacji oraz analizy faktoranta i to jeszcze przed przyznaniem limitu faktoringowego. Odnośnie współpracy z komornikami warto dodać, że faktycznie brak jednego narzędzia w strukturach komorniczych dostępnego także dla szerszego grona mocno komplikuje weryfikację zadłużeń kontrahenta. Brak możliwości sprawdzenia ustalonych zajęć komorniczych, jak również brak możliwości generowania zapytań o dłużnika przed uzyskaniem tytułu wykonawczego / tytułu zabezpieczenia. Tymczasem, zasadnym byłoby mieć możliwość pozyskania takiej wiedzy już na etapie wymagalności wierzytelności. Można rozważać czy taki problem rozwiązałoby pełnomocnictwo od faktoranta, musiałby jednak bardziej dotoczyć trwających postępowań.

6. Skuteczność metod. Jako najskuteczniejsze metody wykrywania nieprawidłowości i walki z nadużyciami wskazano samodzielny zespół wewnętrzny dedykowany do wykrywania nieprawidłowości i wali z nadużyciami, a także rozwiązania IT do wykrywania i zapobiegania nadużyciom.

Komentarz: Tak jak w zeszłym roku ocena respondentów odzwierciedla nasze przekonania w tym temacie. Skuteczna walka z fraudami faktoringowymi musi opierać się na solidnej współpracy zespołu tj. osób które posiadają odpowiednią wiedzę, doświadczenie i są odpowiednie wyszkolone, by wyłapywać najmniejsze sygnały świadczące o możliwości oszustwa. Jednak nawet najbardziej wykwalifikowana grupa osób nie poradzi sobie z analizą tysięcy czasem transakcji, stąd wzrost udziału programów oraz systemów IT jest tu całkiem zrozumiały, zwłaszcza na mniejszym wolumenie faktoringowym, gdzie ręczne wyłapywanie anomalii może być niewspółmierne wobec przeznaczonych na to środków osobo-czasowych.

7. Liczba zablokowanych oszustw. Ankietowane firmy faktoringowe określają szacowaną liczbie zablokowanych prób oszustw na poziomie 1-100 (tak 83%), zaś blisko 17 % respondentów mówi o liczbie między 100 a 300.

Komentarz: W zeszłym roku podkreślaliśmy potencjalną możliwość wykorzystywania przez nieuczciwych kontrahentów pandemii koronawirusa do celów fraudowych. W zeszłorocznej ankiecie liczba zablokowanych oszustw była określana przez 100% ankietowanych na poziomie 1-100. W tym roku już 2 firmy zauważyły jednak większy udział prawdopodobnych fraudów w transakcjach faktoranta w liczbie powyżej 100. Dodatkowo 67% ankietowanych odpowiedziało, że doświadczyło jednorazowego istotnego zdarzenia fraudu w przeciągu 3 lat, gdzie w 2020 r. 4/5 firm faktoringowych zaznaczyło, że nie zanotowało takiego zdarzenia. Oznacza to, że w 2020 r. wzrosła jednak – sygnalizowana wcześniej – intensyfikacja działań fraudowych. Jest to zgodne z zasadą „skłonność do oszustwa rośnie w trakcie kryzysu”, a niewątpliwie taki miał miejsce w 2020 r.

8. Wpływ pandemii COVID-19 na rynek faktoringowy. Ankietowani byli pytani o zainteresowanie ich ofertą produktową w trakcie pandemii koronawirusa (u 68% ankietowanych zainteresowanie spadło), wpływ spadku bądź wzrostu zainteresowania na budżet i działania przeciwdziałania nadużyciom (83% utrzymało mimo spadku zainteresowania budżet) czy zauważalną zależność pandemii a fraudów (83% nie zauważyło zależności).

Komentarz: Wniosek z odpowiedzi firm faktoringowych jest taki, że w ocenie respondentów fraudsterzy nie obrali branży faktoringowej za cel. Mogło się to wiązać z ogólnym spadkiem liczby transakcji i wolumenu podczas pandemii (związanym z upadkiem, zamknięciem czy tymczasowymi przerwami w działaniu przedsiębiorstw) – ryzyko wyłapania oszukańczej transakcji wzrastało w momencie, gdy ogólna liczba faktur do weryfikacji zmniejszyła się. Niemniej jednak nie podzielam wniosku o braku zależności pomiędzy pandemią a ilością wyłudzeń. Rzeczywiste statystyki maskuje brak wykrywalności wynikający ze spłaty wielu fikcyjnych wierzytelności zarówno przez odbiorców jak i samych faktorantów, również w ramach regresów. W najbardziej gorącym okresie pandemii gdzie biznes „siadł” takie sytuacje miały miejsce i na skutek spłat i późniejszych środków z „tarcz” były niewykrywalne, a czasami nie traktowane jako incydenty czy fraudy.

Pozostałe wnioski jakie wyprowadzamy z analizy wyników ankiet:

1. Aktualna pozostaje obserwacja coraz niższego progu wejścia w świat przestępstw finansowych. Staje się ona tym bardziej wymowna, gdy weźmie się pod uwagę funkcjonująca od 1.07.20201 r. prostą spółkę akcyjną, o której pisaliśmy TUTAJ. Fakt, że minimalna wysokość kapitału wynosić będzie tylko 1 złoty, powstał nowy organ (rada dyrektorów), a jednocześnie nie ma odpowiedniego jak w przypadku sp. z o.o. oraz akcyjnej przepisu art. 299 KSH powoduje, że podmiot ten może być wykorzystywany na cele fraudu (zarówno po stronie faktoranta, jak i odbiorcy). Z uwagi na nieprzetarte na polskim rynku szlaki (i związany z tym brak zaufania faktorów) i brak jednolitego podejścia organów podatkowych do tej formy spółki, w połowie 2021 r. raczej na pewno nie odnotuje się fraudów z udziałem prostej spółki akcyjnej. W przyszłości jednak ta sytuacja może się zmienić.
2. Stoimy na stanowisku, iż najważniejsza reforma tego roku zwana przez nas b2sb (jednoosobowi przedsiębiorcy częściowo jak konsumenci) (pisaliśmy o niej tutaj w punkcie 1 pod kątem faktoringu a ogólnie tutaj, oraz pisałem o niej osobiście na LinkedIN -> „Reforma b2sb zaproszeniem do fraudów finansowych? [subiektywnie]” będzie stanowić bardzo duże ryzyko dla branży faktoringowej i efekty tego mogą być widoczne w następnych latach. Czy zatem najbardziej modelowo-fraudowego klienta instytucji finansowej (sp. z o.o.) za chwilę zastąpi już jednoosobowy przedsiębiorca? Zaryzykuję tezę że tak może być.
3. Wyniki ankiet w branży faktoringowej oraz leasingowej mocno się pokrywają zwłaszcza, gdy chodzi o ocenę wybranych metod walki z nadużyciami czy najskuteczniejsze metody walki z nadużyciami, którymi są samodzielny zespół wewnętrzny dedykowany do wykrywania nieprawidłowości.
4. Końcowo, w zeszłym roku zwracaliśmy uwagę na niewielką (w skali rynku) liczbę podmiotów, które uczestniczyły w badaniu, podczas gdy według różnych źródeł usługi faktoringowe w Polsce świadczy na skalę komercyjną przynajmniej 25-40 podmiotów, a jeśli uwzględnić także podmioty świadczące tego typu usługi dla własnych grupy kapitałowych, czy też śladowo, to łączna liczba podmiotów powinna zamknąć się w 60-100. W tym roku udział w ankiecie wzięło 12 podmiotów faktoringowych oraz 7 podmiotów z branży leasingowej, co w przypadku faktoringu – stanowi wzrost o 100%. Nadal jednak jest to tylko „wycinek” podmiotów działających na rynku faktoringowym, choć wzrost zainteresowania ankietą zdecydowanie zasługuje na odnotowanie i tutaj wyrazy uznania dla CRIF.
5. Cieszy to że firmy finansowe nie zapomniały o potrzebie prowadzenia szkoleń z przeciwdziałaniu oszustwom faktoringowym. Takie szkolenia jednakże z racji obostrzeń przybrały formę szkoleń on-line, czego samo doświadczyliśmy prowadząc takie szkolenia. Być może ta formuła ułatwiła przeprowadzenie takich szkoleń.