Dzisiaj na blogu o bardzo nielubianym przez faktorów aspekcie – czyli potrąceniu pomiędzy dłużnikiem a faktorem (cesjonariuszem).
Od momentu cesji (przelewu) wierzytelności wraz z samą wierzytelnością na nowego wierzyciela (cesjonariusza/faktora) przechodzą wszelkie prawa i obowiązki. Wydawać by się zatem mogło, iż od tego momentu wierzytelność objęta przelewem nie może stanowić potrącenia w relacji dłużnik – cedent (dawny wierzyciel) ze skutkiem wobec cesjonariusza (faktora) tj. nowego wierzyciela. Jednakże, kodeks cywilny przewiduje szczegółową regulację w tym zakresie. Ma ona istotny wpływ na dokumenty stosowane przez firmy faktoringowe oraz na samo ryzyko faktoringowe. Regulacja wynika z zasady niepogarszania sytuacji dłużnika przez cesję, która będzie pojawiała się na blogu wielokrotnie.
Zgodnie z art. 513 § 2 kodeksu cywilnego dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.
Przepis niewątpliwie wymaga obrazowego wytłumaczenia.
Dłużnik (np. nabywca stali) jest uprawniony do złożenia cesjonariuszowi (faktorowi) oświadczenia o potrąceniu innej wierzytelności przysługującej dłużnikowi względem dawnego wierzyciela – cedenta (np. sprzedawcy tej stali). Jeśli dłużnik zajmuje się także np. najmem lokali, to tą wierzytelnością w relacji dłużnik – cedent może być np. czynsz najmu (niezapłacona faktura). W ten sposób dłużnik doprowadzi do wygaśnięcia wierzytelności przysługującej cesjonariuszowi (faktorowi) względem niego, pomimo tego że nie łączą dłużnika z faktorem inne relacje gospodarcze. Taka sytuacja niewątpliwie jest trudna dla faktora – nie dostaje on bowiem należności z wykupionej wierzytelności, albo dostaje ją tylko w części (w zależności od zakresu potrącenia).
Potrącenie jest jednak obarczone ograniczeniami czasowymi które wynikają z przepisu oraz z orzecznictwa sądów
Wierzytelność przysługująca względem zbywcy (cedenta/faktoranta) musi być wymagalna wcześniej niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu. Skomplikowane? Wróćmy zatem do przykładu. 1 czerwca 2017 roku nasz sprzedawca stali (cedent/faktorant) dokonał z faktorem (cesjonariuszem) cesji wierzytelności w kwocie brutto 20.000 zł, przysługującej mu wobec dłużnika (tego który nabywa stal i wynajmuje lokale) udokumentowanej fakturą wymagalną od dnia 20 lipca 2017 roku. Jednakże, dnia 3 czerwca 2017 roku dłużnik wynajmuje cedentowi lokal i nabywa wobec niego wierzytelność opiewającą na kwotę 20.000 zł, wymagalną 11 czerwca 2017 roku (jak to czynsz – płatny do 10-tego). Dopiero 6 czerwca 2017 roku cesjonariusz (faktor) zawiadamia dłużnika o cesji. 18 lipca 2017 roku dłużnik składa cesjonariuszowi oświadczenie, iż potrąca z przelanej wierzytelności wierzytelność przysługującą mu wobec cedenta. W ten sposób obydwie wierzytelności wygasają (kompensują się) z dniem 20.07.2017 r. (bowiem w tym dniu obie stały się wymagalne). Jest to możliwe ponieważ wierzytelność przysługująca względem zbywcy (cedenta/faktoranta) była wymagalna wcześniej (11 czerwca 2017) niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu (20 lipca 2017).
To nie koniec ograniczeń. Dłużnik nie może potrącić z wierzytelnością przelaną wierzytelności względem cedenta nabytej po powzięciu informacji (np. z zawiadomienia o cesji – tzw. ZOC) o dokonaniu cesji. Wynika to z orzeczeń Sądu Najwyższego które są aprobowane w praktyce z racji tzw. bezpieczeństwa obrotu (zob.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2003 r. sygn.: V CKN 218/01 który dotyczył faktoringu; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.07.2006 r. sygn. akt: III CZP 59/06; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6.07.1999 r. sygn.: II CKN 394/98). Dłużnik i cedent mogliby bardzo łatwo „kreować” wątpliwe wierzytelności, celem ich potrącenia z wierzytelnością cesjonariusza. Byłoby to szczególnie ryzykowne zjawisko dla firm faktoringowych, które da się zaobserwować nawet pomimo ww. orzeczeń. Wracając do naszego przykładu – jeśli dłużnik otrzymałby zawiadomienie o cesji dnia 2 czerwca 2017 r. – wówczas nie mógłby dokonać potrącenia. Dlatego tak ważne jest natychmiastowe zawiadamianie o cesji.
Pamiętać także należy, iż z ogólnych reguł potrącania (art. 498 kodeksu cywilnego) wynika, iż:
- dopóki wierzytelność jest niewymagalna, nie może być potrącona z wierzytelnościami już wymagalnymi;
- dłużnik może dokonać potrącenia przelanej wierzytelności z wierzytelnością wobec cedenta dopóki wierzytelność przelana istnieje. Zapłata do rąk cesjonariusza wyklucza możliwość dokonania potrącenia;
- Oświadczenie dłużnika o potrąceniu przelanej wierzytelności z wierzytelnością dłużnika wobec cedenta powinno być złożone cesjonariuszowi, a nie cedentowi.
Jak firmy faktoringowe radzą sobie z ryzykiem potrącenia?
Z reguły przed uruchomieniem faktoringu, faktorant składa oświadczenia, iż według jego najlepszej wiedzy jego kontrahentowi nie przysługują wymagalne ani niewymagalne wierzytelności które mogą być przedmiotem potrącenia. Stosuje się też odpowiednie zapisy ochronne w umowie faktoringowej oraz w dokumencie zawiadomienia o cesji wierzytelności wraz ze zrzeczeniem się prawa do potrąceń włącznie.
W razie dokonania potrącenia pomimo powyższego, faktorowi będą przysługiwać roszczenia odszkodowawcze wobec faktoranta wynikające albo ze złożonych oświadczeń albo z reguł odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 i nast. kodeksu cywilnego). Ponieważ faktorant mógł w tym czasie stać się niewypłacalny – kluczowe jest także odpowiednie zabezpieczenia roszczenia wobec z reguły wypłacalnego kontrahenta (dłużnika). W tym celu stosuje się odpowiednie zapisy w dokumentacji faktoringowej (zawiadomienie o cesji, dokument potwierdzenia istnienia wierzytelności i inne).
