Nowelizacja ustawy anty-zatorowej (warunkowe zniesienie zakazu cesji) wchodzi w życie

Dnia 23.11.2022 r. ogłoszono w Dzienniku Ustaw tekst ustawy z dnia 4 listopada 2022 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz ustawy o finansach publicznych, na mocy której, znowelizowano tzw. ustawę anty-zatorową w zakresie zakazu cesji. Wersja ostateczna przepisów dalece odbiega od postulatów i oczekiwań branży faktoringowej.

Ustawa wchodzi w życie większości dnia 8.12.2022 r. i zmienia aktualny stan prawny przewidujący dopuszczalność wprowadzenia klauzuli zakazu cesji w stosunkach umownych. Zakres ustawy jest jednak mocno ograniczony (transakcje handlowe, asymetryczne, bez podmiotu publicznego jako dłużnika).

Na skutek nowelizacji w ustawie anty-zatorowej (o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych)  po art. 9 został dodany art. 9a w brzmieniu:

Art. 9a. 1. W transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca, zastrzeżenie umowne wyłączające albo ograniczające prawo wierzyciela do przelewu wierzytelności staje się bezskuteczne, jeżeli zapłata nie nastąpiła w terminie określonym w umowie, a jeżeli tego terminu w umowie nie określono – od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny.;

Przepisy przejściowe przewidują, iż:

Art. 3. 1. Do transakcji handlowych zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe.

2. W przypadku transakcji handlowych zawieranych w wyniku przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego na podstawie ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1710, 1812, 1933 i 2185), wszczętych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.

3. Przepisu art. 9a ustawy zmienianej w art. 1, nie stosuje się do transakcji handlowych zawartych przed dniem wejścia w życie art. 1 pkt 4 niniejszej ustawy, a także transakcji handlowych zawartych w wyniku przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego na podstawie ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, wszczętych przed tym dniem.

Nowe brzmienie przewiduje zatem bezskuteczność zastrzeżenia umownego wyłączającego albo ograniczającego prawo wierzyciela do przelewu wierzytelności, w transakcjach asymetrycznych, pod warunkiem upływu terminu wymagalności.

Warunkowa konstrukcja bezskuteczności klauzuli zakazu cesji w takim brzmieniu jest problematyczna i nieatrakcyjna dla branży faktoringowej oraz stwarza wiele potencjalnych problemów (być może część z nich to niesłuszne obawy), spośród których warto tutaj wskazać chociażby na takie jak:

1. ograniczony zakres zastosowania (transakcje asymetryczne);
2. gromadzenie oświadczeń o statusie przedsiębiorcy;
3. ryzyko związane z błędną oceną statusu przedsiębiorcy przez niego samego;
4. zwiększona intensyfikacja zainteresowania umowami handlowymi, w tym ich zapisami dot. wymagalności wierzytelności;
5. weryfikacja terminu wymagalności wierzytelności (umowa vs faktura);
6. ustalenie terminu bezskuteczności zakazu cesji;
7. ewentualna kwestia ujawnienia cesji oraz momentu (zawiadomienie warunkowe vs zawiadomienie po spełnieniu warunku);
8. problem umów handlowych zawartych przed wejściem w życie ustawy i wierzytelności o bardzo zróżnicowanym charakterze (np. faktura z dostawy vs płatność etapowa z umowy o roboty budowlane) w tym ich traktowania;
9. brak automatyzmu charakterystycznego dla dużej skali działania z racji ilości wątpliwości.

Powyższe niewątpliwie stanowi problematyczną konstrukcję, zwłaszcza pod kątem finansowania faktoringowego takich transakcji (faktoring wszakże z istoty swojej obejmuje finansowanie wierzytelności niewymagalnych i bezspornych, a tutaj mierzymy się z wierzytelnością której cesja jest warunkowa, a spełnienie warunku oznacza wymagalność, co czyni taką konstrukcję bliższą cesji zabezpieczającej / windykacji powierniczej, niż cesji globalnej z klasycznego faktoringu). Powyższe raczej zapis ten kieruje produktowo w stronę produktu zabezpieczającego, niż klasycznego, chyba że w formie hybrydy z cesją cichą. Aczkolwiek tutaj sami jesteśmy ciekawi w jakim kierunku pójdą produktowcy.