Koronawirus a faktoring

Epidemia koronawirusa (COVID-19 / SARS-CoV-2) niewątpliwie nie pozostanie bez wpływu na działalność branży faktoringowej. W tym artykule spróbuję nakreślić w punktach zarys tego wpływu z punktu widzenia około-prawnego. Artykuł celem zachowania zwięzłej formy jedynie sygnalizuje problemy, które w ocenie autora już zaistniały, albo dopiero mogą zaistnieć.

1. Wpływ na umowy faktoringowe

Pandemia koronawirusa to zjawisko, które wielu prawników już teraz uznaje za siłę wyższą. Obecna epidemia zasadniczo nie powinna wpływać na skuteczność i wykonywanie umów faktoringowych. Jednakże, jeśli strony w umowie (regulaminie / OWF) zastrzegły klauzulę siły wyższej to zakres jej zastosowania zależy od treści samej klauzuli i może skutkować np. wyłączeniem odpowiedzialności za niewykonanie / nienależyte wykonanie zobowiązań (w szczególności wyłączyć zastosowanie kary umownej) albo ograniczyć / wyłączyć określone obowiązki umowne. Pomiędzy niewykonaniem / nienależytym wykonaniem umowy a stanem siły wyższej musi istnieć związek przyczynowy. Czyli koronawirus nie może być jedynie wygodnym pretekstem do niewykonania zobowiązania (np. braku zapłaty, niedostarczenia dokumentacji).

Przynajmniej w jednym znanym mi wzorcu umowy spotkałem klauzulę, jako by faktor „nie przejmował odpowiedzialności wobec wierzytelności, których spłata jest zagrożona z powodu siły wyższej (…)”. Tego typu zapis może obecnie podlegać testowaniu, również pod kątem jego konsekwencji. Wydaje się że takiej sytuacji faktor go stosujący powinien jednoznacznie oznajmić faktorantom czy zapis znalazł zastosowanie i w jakim zakresie oraz ocenić wpływ tej sytuacji na opłaty związane z faktoringiem pełnym.

Jeżeli w umowie nie ma klauzuli siły wyższej, Strony mogą próbować powoływać się na zasady ogólne i dążyć do ewentualnego wyłączenia obowiązku naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (brak winy dłużnika). Dla przykładu może tu chodzić o odpowiedzialność za naruszenie terminów, naliczenie opłat za zwłokę, kar umownych itp.

2. Wpływ na zadłużenie z umów faktoringowych

Pandemia koronawirusa nie powoduje żadnego odroczenia ani przesunięcia terminu wymagalności zobowiązań wynikających z umowy faktoringowej czy też nabytych wierzytelności, okresów regresu itp. Błędne przeświadczenie niektórych faktorantów w tym zakresie wynika z powoływania się na stanowiska np. ZBP, bez zapoznania się z ich treścią (odsyłam tutaj do punktu 16 poniżej).

3. Wpływ na umowy handlowe objęte faktoringiem

Bardziej skomplikowaną kwestią jest wpływ epidemii koronawriusa na umowy handlowe objęte faktoringiem – tutaj każdą umowę należy badać indywidualnie pod kątem ewentualnej klauzuli siły wyższej oraz skutków z nią związanych, które mogą być od ograniczonych (np. zniesienie kar umownych, ograniczenie odpowiedzialności) po drastyczne – nawet unicestwiające wierzytelności (np. skorzystanie z uprawnienia do odstąpienia od umowy będącej w toku z niespłaconymi wierzytelnościami finansowanymi przez faktora). Znając warunki rynkowe szczególnie intensywnie należy przyjrzeć się kontraktom budowlanym oraz umowom zawartym w wykonaniu zamówienia publicznego. Kluczowe jest zachowanie stałego kontaktu z faktorantem tak aby posiadać na bieżąco wiedzę o ewentualnych oświadczeniach prawnokształtujących (np. odstąpienie od umowy).

4. Wpływ na ubezpieczenie należności

Każdy faktor na faktoringu pełnym powinien w obecnych czasach sięgnąć do polisy i OWU pod kątem oceny czy zaistniał przypadek możliwy do zakwalifikowania jako siła wyższa i jakie skutki określa tego typu klauzula w polisie/OWU. W razie wątpliwości należałoby zażądać przedstawienia przez ubezpieczyciela wiążącego stanowiska. Nadto kwestią czasu może okazać się zmiana w zakresie limitów ubezpieczeniowych związanych zwłaszcza z utratą płynności i wzrostem ryzyka dla konkretnych branż (np. HoReCa, lotnictwo).

5. Wpływ na branże finansowane

Jak już zasygnalizowano powyżej, widoczne jest iż niektóre branże odczuwają kryzys już teraz w znacznym stopniu (np. HoReCa, transport osób), niektóre funkcjonują bez większych zmian (np. budownictwo mieszkaniowe), a jeszcze inne uzyskały jedynie czasowy wzrost marż i rentowności (np. transport międzynarodowy, zwłaszcza na chłodniach – przy jednoczesnym spadku cen paliw), a jeszcze inne są beneficjentami nowej sytuacji i dokonują dużej ilości rentownych transakcji (np. branże biomed, sprzęt ochrony medycznej, środki czystości, branża spożywcza). Należy pamiętać że spowolnienie jednej branży (np. HoReCa) pociąga za sobą spowolnienie branż współistniejących (np. producenci sprzętu gastro, pralnie wykonujące usługi dla hoteli itp.).

6. Wpływ na ryzyko / portfel

Powyższe niewątpliwie może wpłynąć na ocenę przez firmy faktoringowe portfela klientów, limitów faktoringowych i limitów na kontrahentów pod kątem redukcji ekspozycji na ryzko przy jednoczesnej większej swobodzie w przyznawaniu limitów dla kontrahentów będących beneficjentami sytuacji rynkowej. Wydaje się że działy ryzyka będą musiały nieco przestawić dotychczasowy sposób funkcjonowania pod kątem zmieniających się dynamicznie warunków rynkowych. Do tego tam gdzie ubezpieczyciel / kredytodawca / spółka matka narzuca firmie faktoringowej wytyczne / warunki co do portfela (ewentualnie kowenanty) – te kwestie mogą wpłynąć na modyfikację portfela.

7. Wpływ na poziom zabezpieczeń

Przy klasycznym faktoringu zabezpieczonym w sposób wyważony (portfel rozproszonych kontrahentów + np. weksel) ten wpływ nie będzie istotny poza ogólnym wzrostem należności przeterminowanych i ryzyka niewypłacalności, chyba że znaczna część portfela to odbiorcy z branż zwiększonego ryzyka (np. HoReCa, lotnictwo). W przypadku nieruchomości (zabezpieczenie hipoteczne) jest za wcześnie aby mówić o ruchu cenowym na rynku. Oczekuję dynamiczniejszego spadku cen na nieruchomościach przemysłowych z racji zwiększonej liczby upadłości i mniejszego popytu na takie nieruchomości oraz ich trudnej zbywalności z racji profilowania pod konkretną firmę. Największy i najbardziej odczuwalny spadek który nastąpił natychmiast to zabezpieczenie w postaci zastawu rejestrowego na akcjach spółek notowanych na rynkach regulowanych (GPW/New Connect). Postępująca od końca lutego przecena większości spółek sięgnęła od kilku do kilkudziesięciu procent, a w skrajnych przypadkach (np. Rainbow Tours, Enter Air) jeszcze więcej co powoduje ogromny spadek wartości rynkowej zabezpieczenia. Zbliżona sytuacja występuje w przypadku zabezpieczenia na niektórych obligacjach korporacyjnych. Tam gdzie w umowie faktoringowej to zapisano może zaistnieć uprawnienie do żądania dobezpieczenia.

8. Wpływ na płynność firm

Nie wymaga specjalnego komentarza to, iż wpływ na płynność firm może być drastyczny, w zależności od poszczególnych branż. Zwracam również uwagę na pomijany aspekt – w przypadku większych podmiotów emitujących obligacje korporacyjne może być problem z ich rolowaniem. Najgorsza może okazać się sytuacja płynnościowa firm jednocześnie: (i) mocno zadłużonych, (ii) z branż wysokiego ryzyka, (iii) o dużym udziale kosztów stałych – przykład: CCC.

9. Wpływ na istnienie firm

Oprócz ogromnego wzrostu wniosków o zawieszenie działalności gospodarczej i jej likwidację należy się spodziewać skokowego wzrostu wniosków o restrukturyzację / upadłość. Spośród dużych firm – głównie notowanych na rynku regulowanym mamy już pierwsze przykłady które mniej lub bardziej możemy wiązać z epidemią koronawirusa (np. Braster S.A., Wolska Aparthotel, Marka S.A., Fince Holding S.A., CTE).

10. Wpływ na windykację

Narastają zatory. Część dłużników już teraz tłumaczy opóźnienia koronawirusem, co czasami sprawia wrażenia tłumaczenia sytuacyjnego (zwłaszcza na zobowiązaniach przeterminowanych o wiele miesięcy). Większość sądów zniosła terminy rozpraw już na cały kwiecień, ale sprawy nakazowe są prowadzone. Dochodzą problemy z obiegiem korespondencji. Bieg terminów procesowych i sądowych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na okres epidemii. Dodatkowo zachodzą utrudnienia w pracy komorników, w tym wykonywaniu czynności z udziałem dłużników. Rynek dyskontuje raczej spadek skuteczności windykacji (warto spojrzeć na wycenę np. Kruka na GPW). Profesjonalną ocenę potencjalnego wpływu koronawirusa na windykację i ściągalność należności można przeczytać zapoznając się z raportami bieżącymi ESPI spółek windykacyjnych notowanych na rynku regulowanym – np. Kruk, Vindexus, Getback, Aforti Collections.

11. Wpływ na fraudy

W związku z trudną sytuacją płynnościową i presją ciążącą na wielu faktorantach spodziewam się wzrostu odsetku fraudów faktoringowych, w tym zwiększonej liczby zgłaszania do finansowania fikcyjnych transakcji. Już teraz można zaobserwować zwiększone zainteresowanie wykorzystywaniem limitów faktoringowych „pod korek” co do złotówki, co jest niepokojącym sygnałem.

12. Wpływ na rentowność

Decyzja RPP z dnia 17 marca 2020 r. o obniżce stopy referencyjnej NBP o 0,5 pkt. proc., tj. do historycznie niskiego poziomu 1,00 proc. z racji wpływu na poziom WIBOR-u może mieć wpływ na rentowność branży faktoringowej – zarówno pod kątem strony pozyskania kapitału przez firmę faktoringową (np. linia kredytowa, obligacje) jak i finansowania faktoringowego (tam gdzie na marżę składa się również WIBOR).

13. Wpływ na wymogi kapitałowe

W związku z obniżeniem przez Ministra Finansów Rozporządzeniem z dnia 18 marca 2020 r. bufora ryzyka systemowego do 0%, minimalne wymagania regulacyjne wobec współczynników kapitałowych banków uległy obniżeniu (Tier 1).

14. Rozwiązania tzw. Tarczy Antykryzysowej a faktoring

Na początku kwietnia br. w życie weszła ustawa – tzw. tarcza antykryzysowa (Ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw). Niestety pomimo propozycji przedstawionych przez PZF nowe regulacje zawierają niewiele zmian mających bezpośredni wpływ na branżę faktoringową. Oto najważniejsze z nich:

(1) wprowadzenie tzw. wakacji kredytowych.  Wakacje kredytowe polegają na odroczeniu (zawieszeniu) spłat rat kapitałowo-odsetkowych lub rat kapitałowych. W odniesieniu do branży faktoringowej działania mające na celu rozszerzenie tzw. wakacji kredytowych również dla należności z faktoringu podjęły już przynajmniej dwa banki (czasowe zawieszenie spłat rat).

(2) jednorazowa pożyczka dla mikroprzedsiebiorców. Starosta na podstawie umowy może udzielić ze środków Funduszu Pracy jednorazowo pożyczki w kwocie do 5 tys. zł na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej mikroprzedsiębiorcy.

(3) przesunięcie terminów. Przesunięto terminy – m.in. na zgłoszenie danych do CRBR, na złożenie zawiadomienia o dokonaniu zapłaty na rachunek spoza tzw. białej listy podatników VAT (do 14 dni), na złożenie rocznego PIT do 31 maja 2020 r., na obowiązek złożenia nowego JPK_VAT z deklaracją, stosowanie nowej matrycy stawek podatku VAT (z drobnymi wyjątkami).

(4) zwolnienie ze stosowania ulgi na złe długi od dłużników pod warunkami wskazanymi w ustawie (m.in. brak zapłaty zobowiązania w terminie 90 dni od dnia upływu terminu płatności, negatywne konsekwencje ekonomiczne COVID-19, niższe przychody i in.).

(5) zawieszenie biegu terminów procesowych i sądowych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19.

Regulacje, nie są jednak regulacjami ostatecznymi. Minister finansów podkreślił, że trwają prace nad kolejną specustawą, która ma pomóc firmom w związku z epidemią COVID-19.

15. Wpływ na eventy branżowe

Ograniczenia w przemieszczaniu się to także ograniczenia dla szkoleń, spotkań i eventów branżowych. Jako pierwszy CRIF Sp. z o.o. poinformował, o tym, że konferencja Risk & Supervision Meeting 2020 została przeniesiona z dnia 22.04.2020 r. na 10.09.2020 r. Należy również liczyć się z ryzykiem przełożenia / odwołania XI Międzynarodowego Kongresu Faktoringu. Na pewno wszyscy będziemy za sobą tęsknić.

16. Ocena wpływu na faktoring samych zainteresowanych

• Stanowiska ZBP, PZF
• ZBP swoje stanowisko zaprezentował w komunikacie nr 1 z dnia 16.03.2020 r. oraz komunikacie nr 2 z dnia 31.03.2020 r. rekomendując aby „banki, które posiadają firmę faktoringową w swojej grupie kapitałowej, podejmą działania w celu zastosowania odroczenia spłat należnych od klientów na zasadach analogicznych do stosowanego przez bank w odniesieniu do odroczenia spłaty kredytów”.
• PZF zaprezentował 7 filarów pomocy faktoringowej dla firm w dobie pandemii koronawirusa COVID-19. Przedłożył je ZBP i działającemu w jego ramach zespołowi zarządzania kryzysowego. Inicjatywa opiera się na zastosowaniu nadzwyczajnych środków, umożliwiających firmom, szybszy i prostszy dostęp do środków na działalność, a ich kontrahentom – m. in. wydłużenie terminów płatności lub odroczenie regulowania należności.
• Stanowiska spółek

Z racji obowiązków ciążących na emitentach akcji notowanych na rynku regulowanym (GPW, New Connect) mamy już możliwość poznać szacunkową ocenę wpływu epidemii koronawirusa na działalność spółek. Pod kątem branży faktoringowej takie raporty bieżące ESPI opublikowały już m.in. banki (m.in. PKO Bank Polski, Alior Bank S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., ING Bank Śląski S.A.) chociaż mało który z nich odnosi się bezpośrednio do faktoringu, oraz niebankowe firmy faktoringowe (Pragma Inkaso S.A.: Kancelaria Prawna – Inkaso WEC S.A. Aforti Holding S.A.). Zachęcam do lektury raportów bo można z nich wyczytać spodziewaną ocenę sytuacji przez samych zainteresowanych.

Powyższa ocena to jedynie zarys problematyki wynikający z obecnych szacunków autora. Każda firma faktoringowa powinna odnosić wpływ koronawirusa indywidualnie do własnej działalności z uwzględnieniem własnych wzorców umownych, klientów i wymogów.