Umowa faktoringowa jest tzw. umową nienazwaną. Oznacza to że umowa ta nie występuje w polskim kodeksie cywilnym (dalej jako „KC”). Nie posiada odrębnego działu jej poświęconego w części dotyczącej zobowiązań (stosunków umownych). Utrudnia to wypracowanie jasnych ram dla oceny prawnej faktoringu. Dopuszczalność swobodnego kształtowania treści takiej umowy wynika z przepisu art. art. 3531 zwanego ‘zasadą swobody umów’. Zgodnie z tym przepisem, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z braku skondensowanej regulacji prawnej dotyczącej faktoringu, rolę uzupełniającą pełni orzecznictwo sądowe rozpoznające spory z zakresu faktoringu i cesji wierzytelności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i literaturze wypracowane zostały cechy charakteryzujące umowę faktoringu (np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r., V CKN 218/01; z dnia 3 października 2007 r., IV CSK 160/07; z dnia 17 października 2012 r. I CSK 56/12).
Jakiego rodzaju umową jest umowa faktoringu? Przyjmuje się, iż należy ona do umów dwustronnie zobowiązujących, konsensualnych, odpłatnych i wzajemnych. Trochę tego dużo – więc po kolei.
- Umowa faktoringowa jest umową nienazwaną – co opisano na wstępie;
- Przyjmuje się że umowa faktoringu jest umową mieszaną, złożoną z kilku umów typowych, regulowanych ustawowo lub będących połączeniem czynności faktycznych i prawnych. Zasadniczym elementem umowy faktoringowej jest przelew wierzytelności (art. 509 i nast. KC oraz art. 535 i nast. KC) połączony ze świadczeniem przez faktora usług (art. 734 i nast. KC).
- Faktoring jest umowa odpłatną – faktorant w zamian za przelaną wierzytelność otrzymuje cenę, której wysokość uzależniona jest od kilku czynników, w szczególności od zakresu przyjętego przez faktora ryzyka niewypłacalności dłużnika. Wynagrodzenie faktora ma mieszany charakter, łączący elementy prowizji oraz odsetek za okres od dnia wypłaty do dnia wymagalności albo zapłaty.
- Faktoring jest także zgodnie z art. 487 § 2 KC umową wzajemną (dwustronnie zobowiązującą), co oznacza że z założenia świadczenie jednej ze stron ma być odpowiednikiem (ekwiwalentem) świadczenia drugiej. Do jej istoty należy więź łącząca świadczenia stron, które nie muszą być obiektywnie równoważne, a o tym czy będą i w jakim zakresie, decyduje wola i wspólny zamiar stron.
Jakie przepisy kodeksu cywilnego najczęściej znajdą zastosowanie w przypadku faktoringu? Przede wszystkim te przepisy które dotyczą wykonywania zobowiązań oraz cesji wierzytelności.
W zakresie zobowiązań – są to przepisy księgi trzeciej kodeksu cywilnego („Zobowiązania”), a zwłaszcza: Tytuł I. Przepisy ogólne; tytuł II. Wielość dłużników albo wierzycieli; Tytuł III. Ogólne przepisy o zobowiązaniach umownych; Tytuł VII. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania.; Tytuł VIII. Potrącenie, odnowienie, zwolnienie z długu. Ważniejsze aspekty prawne wynikające z tych regulacji omówię w ramach odrębnych artykułów.
Z punktu widzenia potencjalnych sporów na linii kontrahent – faktor oraz faktor – faktorant najistotniejsze będą przepisy dotyczące cesji wierzytelności (art. 509 – 518 kodeksu cywilnego) oraz rękojmi (art. 513 kodeksu cywilnego oraz art. 556 i następne kodeksu cywilnego).
Powyżej wskazałem te przepisy które najczęściej kształtują treść faktoringu oraz stanowią oś prawną sporów sądowych mających u swojego źródła faktoring. Natomiast praktyka pokazuje – że podstawa prawną sporów faktoringowych może być cała masa innych przepisów, w tym dla przykładu: przepisy dotyczące wad oświadczenia woli, przepisy dotyczące rękojmi KRS, przepisy karne, przepisy dotyczące działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela i wiele innych.
Ewentualne zastosowanie konwencji ottawskiej zostanie omówione w ramach odrębnego wpisu – na tym etapie jedynie uspokajam, iż w swojej praktyce zupełnie okazjonalnie zdarzało mi się zaglądać do tej konwencji.
